|
|
معرفي
كتاب:
«اوغوزها» (تركمن‌ها)
كتاب اوغوزها (تركمن‌ها) اثري است
از مرحوم پروفسور فاروق سومر استاد تاريخ دانشگاه استانبول كه يكي از برجسته‌ترين
پژوهشگران تاريخ و فرهنگ ترك به شمار مي رود. وي در سال 1924 ميلادي در قونيه تولد
يافت و در سال 1948 از دانشكده ادبيات دانشگاه استانبول فارغ التحصيل شد. در سال
1950 م. به اخذ درجه دكتراي تاريخ از دانشگاه آنكارا توفيق يافت و در بخش تاريخ آن
تدريس «تاريخ قرون وسطي» را بر عهده گرفت. در طي اين مدت در بخش تاريخ قرون وسطي
به پژوهش در تاريخ تمدن تركان در دوره‌ي اسلامي پرداخت. ايشان تا سال 1982 م كه
بازنشسته شدند در سمت رياست «گروه تاريخ قرون وسطي» دانشكده ادبيات دانشگاه آنكارا
هيچگاه از تدريس و مطالعه و تحقيق در تاريخ ترك به ويژه دوران اسلامي آن باز
نماند. نتيجه اين فعاليت انتشار بيش از هفتاد مقاله و كتاب است كه از آن جمله‌اند:
اوغوزها (تركمن‌ها). نبرد ملازگرد، قراقويونلوها، مغولان آناتولي، قرامان‌ها،
تركان عراق، سوريه، آناطولي، ترك شدن آناطولي، نقش تركان آناطولي در تشكيل و توسعه
دولت صفوي و مانند آن از آثار فوق تا آنجا كه نگارنده اطلاع دارد دو كتاب
قراقويونلوها و نقش تركان آناطولي در تشكيل و توسعه دولت صفوي به فارسي ترجمه و
منتشر شده است. استاد بعد از عمري تدريس، تحقيق و تأليف در سال 1995 ميلادي
درگذشت.
پروفسور فاروق سومر از استادان
برجسته و شخصيت‌هاي علمي و تاريخي كشور تركيه است. وي را بايد از معدود افراد ترك‌شناس
جهان معاصر دانست. اگر ولاديمير بار تولد را اولين بنيانگذار مكتب ترك شناسي
بدانيم دومين چهره‌ي اين مكتب فاروق سومر خواهد بود. اثر تحقيقي وي با عنوان
«اوغوزها» (تركمن‌ها) كه توسط خود او يا شاگردان زبده‌ي وي در رشته‌هاي ترك‌شناسي
دانشگاههاي معتبر جهان تدريس مي‌شد و مي‌شود يكي از مهمترين منابع در اين زمينه
محسوب مي‌شود.
كتاب حاضر در واقع ثمره‌ي ساليان
دراز تحقيق، پژوهش و مطالعه استاد در زمينه تاريخ اوغوزها (تركمن‌ها) است كه ايشان
با پشتكاري مثال زدني و عشقي عميق نسبت به تهيه و تنظيم آن اقدام نموده است و به
حق مي توان ادعا كرد كه شاهكار دكتر فاروق سومر بوده و به عنوان يك اثر مرجع در
كرسي‌هاي ترك‌شناسي دانشگاههاي برخي كشورها تدريس شده و مورد مراجعه محققين و
پژوهشگران و علاقمندان تاريخ قديم ترك – اوغوز مي‌باشد.
متن اصلي كتاب اوغوزها شامل سه
بخش 1- تاريخ اوغوزها 2- تشكيلات قبيله‌اي 3- داستان‌ها و ضمائم است. متن چاپ شده
ترجمه فارسي بخش اول يعني تاريخ اوغوزها است كه مفصل‌ترين و جامع‌ترين بخش كتاب را
نيز تشكيل مي‌دهد. ترجمه‌ي متن از چاپ پنجم كتاب به سال 1999 ميلادي صورت گرفته
است.
كتاب با ارائه قديمي‌ترين اطلاعات
راجع به تاريخ اوغوزها شروع شده و ضمن بهره‌گيري از سنگ نوشته‌هاي اورخون و تحقيقات
صورت گرفته در اين زمينه مي كوشد زواياي تاريك تاريخ اوغوزها را در ارتباط با
امپراطوري گوك ترك شرقي و چگونگي رخداد‌هاي متقابل اين دو توضيح دهد. در اين بخش
استاد پيگيرانه مي كوشد علاوه بر قوم اوغوز ديگر اقوام قديم ترك از قبيل قارلوق،
چپنك، كيمك، اويغور و … را در طول تاريخ موشكافانه مورد بررسي و
پژوهش علمي قرار دهد. شگفتا كه به نظر مي‌رسد در اين كار جزئي‌ترين مطالب و نكات
نيز از صائب ايشان دور نمانده است. اين ويژگي را ما در ارتباط با بررسي‌هايي كه
استاد راجع، منشاء و معناي نام اوغوز و متن‌هاي مربوط به كتيبه‌هاي اورخون انجام
مي‌دهد به وضوح مشاهده مي‌كنيم.
بخش دوم كتاب ضمن بررسي امپراطوري
گوك ترك غربي به طور مشخص به شناخت اوغوزهاي سيحون اختصاص دارد. اوغوزهاي سيحون را
در واقع مي توان اجداد تركمن‌ها دانست. استاد در اين بخش نيز با همان دقت نظر به
تشريح ساخت قبيله‌اي اون اوق‌ها، جنبه هاي مختلف حيات قوم اوغوز از نظر اقتصادي،
سرزمين‌هاي تحت سكونت اعتقادات مذهبي و آداب و رسوم پرداخته و اطلاعات بسيار
ارزشمندي در اين موضوعات ارائه مي‌دهد. استاد اين بخش را با بحثي درباره‌ي ظهور و
سقوط حكومت يا بغدي اوغوز و جوانب مختلف آن پايان مي‌دهد.
بخش‌هاي بعدي كتاب برآمدن
سلجوقيان و ورود آنها به ايران و درگيري با حكومت غزنويان را بطور مبسوط بيان مي‌كند.
استاد نشان مي‌دهد كه ظهور سلجوقيان تصادفي نبوده و بر خلاف استنباط رايج كه
معمولاً سلجوقيان را تركمن‌هاي بيابان گرد، غارتگر و بي‌بهره از تاريخ و تمدن
توصيف كرده‌اند. ايشان محققاً اين نكته را اثبات مي‌كنند كه سلجوقيان نه تنها
بيابان گرد و وحشي نبوده‌اند بلكه حركت آنها از سواحل سفلاي سيحون به سمت ايران و
درگيري با امپراطوري غزنويان و نهايتاً تشكيل امپراطوري سلجوقي حركتي آگاهانه بوده
است.
استاد ثابت مي‌كند كه سلجوقيان
خود را وارث حكومت يابغوري اوغوز دانسته و به لحاظ تاريخي و قبيله‌اي رسالت
استمرار حكومت يابغوي اوغوز را براي خود قائل بوده‌اند.
بخش‌هاي پاياني كتاب اختصاص دارد
به بيان حضور تركمن‌ها در ايران و عراق عرب، آذربايجان و آسياي صغير كه استاد به
تشريح تشكيل و توسعه حكومت‌هاي ريز و درشت محلي و منطقه‌اي تركمن‌ها در گستره‌ي
جغرافيايي فوق مي‌پردازد.
حسن ختام كتاب را مطلبي تحت عنوان
«تشكيلات قبيله‌اي تركمن‌هاي ماوراءخزر» تشكيل مي‌دهد كه به ضميمه فهرست‌هاي
چندگانه قبايل و تيره‌هاي مختلف تركمن‌ها ارائه شده است.
در اين مطلب به نظر مي‌رسد استاد
به شيوه‌ي ولاديمير بار تولد در كتاب «طرح تاريخ مردم تركمن» طرحي عمومي از نقاط
عطف سير تطّور تاريخي تركمن‌هاي ماوراء خزر از قرن دهم ميلادي تا قرون جديد ترسيم
مي‌كند و ضمن ارائه مطلب بسيار مفيدي درباره‌ي منشاء تام و پيدايش قبايل مختلف
تركمن از قبيل سالور، ارساري، تكه، يموت، گوگلان و… به بيان
فراز و فرودهاي تاريخي تركمن‌ها در تفاضل با حكومت‌هاي ايران، امير نشين بخارا،
خان نشين خوارزم و خوانين اردوي طلايي پرداخته و تصويري زنده و بديع از تاريخ پر
رنج تركمن در مقابل ديدگان ما مي‌گشايد.
استاد گرانقدر، دكتر جواد هيئت
پيشگفتاري مفيد و ارزنده جهت اين كتاب تهيه نموده‌اند.
در پايان براي آقاي انادردي عنصري
كه ترجمه‌اي سليس، دقيق و رسا از اثري بسيار مهم را جهت پژوهشگران و علاقمندان به
تاريخ تركمن بدست داده‌اند، آرزوي توفيقات علمي بيشتري داريم.N